klasik koşullanma ne demek?
Klasik Koşullanma
Klasik koşullanma, öğrenme psikolojisinin temel kavramlarından biridir. İlk olarak Ivan Pavlov tarafından köpekler üzerinde yapılan deneylerle ortaya konmuştur. Bu öğrenme türü, doğal olarak tepki veren bir uyarıcı ile nötr bir uyarıcının eşleştirilmesi yoluyla yeni bir öğrenilmiş tepki oluşturulmasını ifade eder.
Temel Kavramlar:
- Koşulsuz Uyarıcı (KU): Doğal olarak bir tepkiyi tetikleyen uyarıcıdır. Örneğin, yiyecek (https://nedemek.page/kavramlar/yiyecek) bir köpek için salya salgılama gibi bir tepkiyi tetikler.
- Koşulsuz Tepki (KT): Koşulsuz uyarıcıya verilen doğal tepkidir. Örneğin, köpeğin yiyeceğe salya salgılaması (https://nedemek.page/kavramlar/salya%20salgılamak) bir koşulsuz tepkidir.
- Koşullu Uyarıcı (KU): Başlangıçta nötr olan ancak koşulsuz uyarıcı ile tekrar tekrar eşleştirildikten sonra tek başına bir tepkiyi tetikleyebilen uyarıcıdır. Örneğin, zil sesi (https://nedemek.page/kavramlar/zil%20sesi) başlangıçta nötr olabilirken, yiyecek ile eşleştirildikten sonra köpekte salya salgılama tepkisini tetikleyebilir.
- Koşullu Tepki (KT): Koşullu uyarıcıya verilen öğrenilmiş tepkidir. Örneğin, köpeğin zil sesine salya salgılaması bir koşullu tepkidir.
Klasik Koşullanma Süreci:
- Koşullanma Öncesi: Koşulsuz uyarıcı (yiyecek) koşulsuz tepkiyi (salya salgılama) tetikler. Nötr uyarıcı (zil sesi) herhangi bir belirgin tepkiyi tetiklemez.
- Koşullanma Sırasında: Nötr uyarıcı (zil sesi), koşulsuz uyarıcı (yiyecek) ile tekrar tekrar eşleştirilir.
- Koşullanma Sonrası: Nötr uyarıcı (artık koşullu uyarıcı), tek başına koşullu tepkiyi (salya salgılama) tetikler.
Diğer Önemli Kavramlar:
- Sönme: Koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcı olmadan tekrar tekrar sunulması durumunda, koşullu tepkinin zayıflaması veya ortadan kalkmasıdır.
- Kendiliğinden Geri Gelme: Sönme gerçekleştikten sonra, bir süre beklendikten sonra koşullu tepkinin kendiliğinden yeniden ortaya çıkmasıdır.
- Genelleme: Koşullu uyarıcıya benzer uyarıcıların da koşullu tepkiyi tetikleyebilmesidir.
- Ayırt Etme: Farklı uyarıcıları ayırt edebilme ve sadece koşullu uyarıcıya tepki verme yeteneğidir.
Klasik koşullanma, korku, iştah, bağımlılık gibi birçok duygu ve davranışın öğrenilmesinde önemli bir rol oynar. Ayrıca, terapi yöntemlerinde (örneğin, sistematik duyarsızlaştırma) de kullanılır.